Bên cạnh Tháp Bà Ponagar nổi tiếng ở Nha Trang, Am Chúa là một trong những địa điểm tâm linh, một di tích lịch sử văn hóa lâu đời thu hút khách thăm quan của xứ Trầm Hương, tỉnh Khánh Hòa. Am Chúa là nơi thờ một nữ thần rất linh thiêng người Chăm với tên gọi Thiên Y Ana Thánh Mẫu (Po Nagar). Bởi vì bà bảo trợ cho mọi nghề nghiệp, thường hiển linh cứu nhân độ thế, dạy dân chúng nơi đây cách trồng lúa, làm ruộng, dệt vải, cách chữa bệnh,.. nên người Việt và người Chăm sùng bái Bà, đặc biệt ở khu vực Nam Trung Bộ hầu như đều có tín ngưỡng thờ Thiên Y Ana Thánh Mẫu. Ngoài ra, Bà còn là vị phúc thần phù hộ cho việc buôn may, bán đắt, cầu mùa màng, trị dịch bệnh,…

Am Chúa

Am Chúa được xây dựng trên lưng chừng núi Đại An ở độ cao 80m (hay còn được gọi là núi Dưa) cách Nha Trang 25km, thuộc xã Diên Điền, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa. Theo sự tích được ghi lại trong một tấm bia đá từ năm 1856 ở Tháp Bà, Am Chúa là nơi Bà Po Nagar sống với cha mẹ nuôi thuở ấu thơ, còn Tháp Bà (Nha Trang) là nơi thờ Bà khi đã hiển thánh. Vào đầu triều Nguyễn, Thiên Y Ana được sắc phong là Hồng Nhơn Phổ Tế Linh Ứng Thượng Ðẳng Thần và hàng năm vào ngày mồng 1, mồng 2, và mồng 3 tháng 3 âm lịch (ngày Bà giáng trần) sẽ diễn ra Lễ hội Am Chúa tại Am Chúa. Mỗi khi tế lễ quan đầu tỉnh sẽ làm chủ tế và tổ chức theo nghi lễ quốc gia. Lễ hội thường kéo dài với hai phần: phần lễ và phần hội, cùng với nhiều hoạt động truyền thống như múa hát do người dân địa phương biểu diễn.

Từ trung tâm thành phố Nha Trang đi đến Am Chúa có hai con đường khá dễ dàng và nhanh chóng để cho bạn lựa chọn:

+Một là đi từ nhà thờ Đá Nha Trang đi lên và Quốc Lộ 1C, qua đường 23/10.

+Hai là di chuyển qua Quốc Lộ 1A. Đoạn đường ngắn sau khi qua Cầu Mới sẽ có bảng chỉ dẫn đường lên Am Chúa. Bạn có thể di chuyển bằng xe máy, taxi, xe cá nhân... Sau khi đến chân núi Đại An, bạn có thể gửi xe phía dưới và đi bộ lên Am Chúa. Nếu bạn di chuyển theo phương tiện cá nhân đến Am Chúa bạn có thể hỏi người dân quanh vùng vì ai cũng biết và có thể hướng dẫn bạn tận tình.

Ngoài ý nghĩa văn hóa - tâm linh, Am Chúa còn là di tích lịch sử chứng kiến cả hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Cấu trúc của Am Chúa bao gồm nơi bái đường có đôi câu đối bằng chữ Hán kể về sự tích của Thánh Mẫu và chính điện với các hình tứ linh "Long, Lân, Quy, Phụng". Trước khi đến Cổng Đại An Tam Quan Môn, bạn sẽ phải leo hơn 100 bậc tam cấp được lát đá hoa cương. Sau khi qua đến cổng, bạn sẽ bắt gặp một đôi rồng đá uy nghi, được điêu khắc vô cùng sống động. Đi sâu vào bên trong là chính điện với hai bên là khám thờ Lục vị Tiên cô và Thập nhị Tiên Nương. Bên tả bàn thờ Thánh Mẫu là ban thờ Tứ vị Thái tử và Thập nhị hành khiển, còn được gọi là ban thờ Cậu (Hoàng tử Trí – con trai Thánh Mẫu); bên hữu là ban thờ Lục vị Tiên cô và Thập nhị Tiên Nương, còn gọi là ban thờ Cô (Công chúa Quý – con gái Thánh Mẫu).

Phía sau lưng Am Chúa là các dấu tích của lô cốt và giao thông hào đá do thực dân Pháp xây dựng trong những năm chiếm đóng. Hệ thống kiến trúc thờ tự tại Am Chúa có nhiều nét tương đồng với kiến trúc các đình làng Khánh Hòa. Cấu trúc thờ tự có sự phối thờ, phối tế gần giống với các công trình kiến trúc tín ngưỡng trong tỉnh và đây chính là một đặc điểm tín ngưỡng của người dân Khánh Hòa.